İpek Serisin Uzaklaştırma İşlemi

Serisin Uzaklaştırma İşlemi 

Ham ipek lifi incelendiğinde lifin iç kısmında fibroin tabakası, dış kısmında ise lifi kaplayan serisin tabakası görülür. Ham ipek lifinin % 72-81’ni fibroin, geriye kalan % 19-28’ni ise serisin oluşturur. Serisin tabakası, ipeğin dış kısmındaki fibroin kısmının mükemmel parlaklığını örterek life sarımsı bir renk verir ve sert bir tutum kazandırır. İpeğin kendine özgü yumuşaklığına, parlaklığına, beyazlığına sahip olabilmesi için serisinin uzaklaştırılması gerekir. İpek liflerinin terbiyesi serisinin kısmen veya tamamen uzaklaştırılması ile başlar. Serisin uzaklaştırma işlemine halk tarafından, zamk çıkarma işlemi denir. Diğer taraftan serisinin uzaklaştırılması % 20–25 arasında bir ağırlık kaybı demek olduğundan bazı durumlarda serisin kısmen uzaklaştırılır. Özel sert tutumlu ipek iplikler elde edilmek istendiğinde ise serisin hiç uzaklaştırılmaz. Serisin fibroinin çevresini saran koruyucu bir tabaka oluşturduğundan iplik yapımı, dokuma ve örme sırasında mekaniksel etkilere karşı lifi koruduğu için faydalıdır. Bu nedenle serisin, mümkün olduğu kadar geç safhada uzaklaştırılır. Genel olarak doğal ipekten yapılmış kumaşların terbiye edilmesi ipliklerin terbiye edilmesinden daha ekonomik olduğundan serisini uzaklaştırma işleminin kumaşlara uygulanması daha yaygındır. Ancak hassas olan ipekli kumaşların terbiye işlemlerindeki zorluklar nedeniyle genellikle iplik hâlinde serisin uzaklaştırma işlemi yapılmaktadır. 

Ülkemizde ipek, daha çok halı ipliği olarak kullanıldığı için terbiye işlemleri daha çok iplik halindeyken yapılır. İpekli mamullerin ön terbiyesinde kullanılan makineler: Püskürtmeli çile boyama makineleri, İpeğin ön terbiyesi ve boyanması için tasarlanmış overflow boyama makineleri, Yıldız çerçeveli boyama makineleri, İpekli kumaşların açık en muamelesi için uygun, askılı ön terbiye makineleri. 

İpek iplikleri, elde edilirken çile hâlinde sarıldığından terbiye işlemleri genellikle çile hâlinde ipliklere uygulanmaktadır. Çileler ya çile boyama makinelerinde ya da teknelerle terbiye işlemleri görür. İpek çilelere ön terbiye işlemleri günümüzde daha çok püskürtmeli çile boyama makinelerinde yapılır. Klasik çile boyama makinelerinde çalışırken ipliklerin karışmaması ve tüylenmemesi için çileler torbalara konulduktan sonra makineye yerleştirilerek ön terbiye işlemleri yapılır. Çoğu zaman ipek liflerinin üzerinden serisinin tamamının uzaklaştırılması istenmez. Böyle durumlarda serisin uzaklaştırma işlemi kısmen yapılır. İpekli mamullerden serisin uzaklaştırıldığında mamul; kendine özgü beyaz-krem renge, mükemmel bir parlaklığa ve muhteşem bir yumuşak tutuma sahip olur. 

 

Kullanılan Kimyasallar 

İpekli mamullerin serisin uzaklaştırma işleminde aşağıdaki kimyasal maddeler kullanılır: 

Yeşil sabun (Marsilya sabunu): Serisini çözerek ipekten uzaklaştırmaya yarayan, alkali içermeyen, zeytinyağından elde edilmiş bir sabun türüdür. 

Soda/Sodyum karbonat (Na2CO3): Serisinin çözülmesini kolaylaştırır ve bazik ortamı sağlar. 

Sodyum bikarbonat (NaHCO3): Serisinin çözülmesini kolaylaştırır ve bazik ortamı sağlar. 

Enzim: Serisini çözerek ipekten uzaklaştırılmasını sağlayan kimyasaldır. 

Non-iyonik tensid: Serisini ipekten uzaklaştırmaya yarayan bir deterjandır. 

Polifosfat: Su sertliğini giderici (yumuşatma) maddedir. 

Serisin uzaklaştırma işleminin uygulanması: 

Sabunla serisin uzaklaştırma işlemi: Sabunla serisin uzaklaştırma işleminde iki değişik yöntem uygulanır. İki adımlı sabunla serisin uzaklaştırma yöntemi: bu yöntemde önce ipeğe sodyum karbonat ile bir ön işlem yapılır. Bu ön işlem: Mal ağırlığı: 5 g dokuma ipek kumaş için, Flotte oranı: 1/30, 0.5–1 g/lt Sodyum karbonat (Na2CO3). Bu ön işlemden sonra 2 adımlı sabunla serisin uzaklaştırma işlemi uygulanır. 

1. Adım: Sabunla serisin uzaklaştırma işlemi reçetesi: Mal ağırlığı: 5 g, Flotte oranı: 1/30, 9 g/lt yeşil sabun (marsilya sabunu), 2-3 g/lt Non-iyonik tensid, 2-3 g/lt Polifosfat, 1 g/lt sodyum karbonat (Na2CO3), pH 9-10, Sıcaklık 95 C, Süre 1-1,5 saat. 1. adım sonunda ipekteki serisinin % 90-95’i uzaklaştırılmış olur. 

2. Adım: İpekten serisinin tamamen uzaklaştırılması amacıyla yapılır. Serisinin tamamen uzaklaştırılması istenirse 2. adımda kullanılan kimyasal maddelerin bileşimi 1. adımdaki ile aynı olabileceği gibi biraz daha seyreltik (yarısı kadar) de olabilir. Mal ağırlığı: 5 g, Flotte oranı: 1/30, 4-5 g/lt yeşil sabun (Marsilya sabunu), 1-1.5 g/lt Non-iyonik tensid, 1-1.5 g/lt Polifosfat, 0.5 g/lt Sodyum karbonat (Na2CO3), pH 9-10, Sıcaklık 95 C, Süre 45 dakika. 2. adım sonunda ipekteki serisinin tamamı uzaklaştırılmış olur. 

Tek adımlı sabunla serisin uzaklaştırma yöntemi: Mal ağırlığı: 4 g ipek kumaş, Flotte oranı: 1/30, 8 g/lt yeşil sabun (Marsilya sabunu), 3 g/lt Non-iyonik tensid, 2 g/lt Polifosfat, 1 g/lt Sodyum karbonat (Na2CO3), pH 9-10, Sıcaklık 95 C, Süre 4-5 saat. 

Enzimlerle serisin uzaklaştırma işlemi: Mal ağırlığı: 3 gr. % 100 ipekli dokuma kumaş, Flotte oranı: 1/30, 0.4-1 g/lt Enzim, 4-5 g/lt Sodyum bikarbonat (NaHCO3 ), 1 g/lt Non-iyonik sürfaktan, pH 8.5-9, Sıcaklık 55–60 C, Süre 30–60 dakika. 

Serisin Uzaklaştırma Sonucu Oluşan İpek Çeşitleri 

Ecru (ekru) ipeği: Bu ipekler, boyahaneye hiçbir işlem görmeden gelir. İpek çok serttir. Bunlar boyamadan önce sıcak sulu ortamlarda, flotteye % 10-12 sabun koyularak 30 dakika muamele edilir. Bu yıkama sonucunda serisinin % 3-5’i gider. Çözgü ipliği olarak kullanılan bu tür ipeklere ecru veya sert ipek denir. Daha çok dantel, tül gibi malzemelerin yapımında tercih edilir. 

Souple (suple) ipeği: Ham ipek, % 10-20 yeşil sabunla 60-70 C'de 1-2 saat muamele edilir. Bu işlem sonucunda ipeğin üzerindeki serisinin yarısı çözeltiye geçer, uzaklaştırılır. Serisini yarı yarıya uzaklaştırılarak elde edilen bu ipeğe souple ipeği veya esnek ipek denir. Ağırlık kaybı % 8-15 kadardır. Bu tür ipekler daha dolgundur ancak daha mattır. Atkı ve çözgü ipliği olarak kullanılır. 

Cuite (kuit) ipeği: Bu ipeğin serisini tamamen alınmıştır. Serisini tamamen uzaklaştırılmış yani sadece fibroinden oluşan ipek liflerine cuite ipeği veya yumuşak ipek denir. Parlaklık ve tutum bakımından en kıymetli liflerdir. Kuit ipeği eldesi sırasında ağırlık kaybı % 25-30’dur. Serisin uzaklaştırma işlemi şöyle yapılır: % 30–60 yeşil sabun (marsilya sabunu) yumuşak sudan oluşan bir flotte içinde 95 C’de 1.5 saat muamele edilir. Sonra sıcak ve soğuk durulama yapılır. 

Serisin Uzaklaştırma Derecesinin Test Edilmesi 

İpek lifinin üzerindeki serisin miktarının derecesi iki farklı yöntemle test edilir. Bu yöntemler: Özel test boyar maddesi çözeltisi ile koloristik-mikroskobik yöntemiyle serisin tayini: Bu yöntemin uygulanışı basit; sonuçları güvenilirdir. 

Boyama işleminin yapılışı: Boyar madde kataloğunda belirtilen şekilde boyar madde çözeltisi hazırlanır. Özel test boyar maddesi çözeltisi kaynama derecesine getirilir. Serisini uzaklaştırılmış ipek lifi çözelti içine atılarak 40 saniye bekletilir. Daha sonra suyla yıkanır, çalkalanır ve kurutulur. Sonra numune (ipek lifi) mikroskop altında incelenir. Mikroskobik incelemede eğer lifin üzerinde serisin varsa mavi-yeşil renkli boya partikülleri görülür. Serisini tamamen uzaklaştırılmış ise ipek ipliği (fibroin) kahverengimsi sarı renkli görülür. Özel test boyar maddesiyle yapılan boyama (lekeleme) sonuçları: İpek (serisini uzaklaştırılamamış) Mavi-yeşil renk boya partikülleri, İpek (serisini tamamen uzaklaştırılmış) Kahverengimsi sarı. 

Picrocarmine çözeltisi ile serisin miktarı tayini: Serisinin ipekten tamamen uzaklaştırılıp uzaklaştırılmadığı % 0.1’lik picrocarmine içeren bir çözelti ile anlaşılır. Bu çözelti ile ipek ıslatılırsa serisin maddesi varsa serisin koyu kırmızı renkli, yoksa fibroin açık sarı renkli olur.